У Год гістарычнай памяці Нацыянальны архіў Рэспублікі Беларусь прадставіў перасоўную выставу «Чарнобыль. Хроніка трагедыі»

У Нацыянальным архіве Рэспублікі Беларусь экспануецца выстава «Чарнобыль. Хроніка трагедыі», прымеркаваная да гадавіны аварыі на Чарнобыльскай АЭС. У Год гістарычнай памяці гэтая выстава – даніна памяці тым, хто адчуў бяду на сабе, пасыл і настаўленне для ўсяго свету.

26 красавіка 1986 г. на чацвёртым блоку Чарнобыльскай АЭС, размешчанай за некалькі кіламетраў ад тэрыторыі Беларусі, адбылася найбуйнейшая ў стагоддзі тэхнагенная катастрофа. Ужо ў першыя месяцы катастрофы быў праведзены каласальны аб’ём работ, выдзелены велізарныя фінансавыя сродкі на яе пераадоленне, прыцягнуты навуковыя і людскія рэсурсы для яе ліквідацыі як у Савецкім Саюзе, так і з-за мяжы. У Чарнобыльскай зоне працавалі тысячы навукоўцаў-фізікаў і ядзершчыкаў, інжынераў, супрацоўнікаў МНС і МУС, урачоў, рабочых і прадстаўнікоў многіх іншых спецыяльнасцяў.

Асноўны цяжар наступстваў аварыі для Беларусі апынуўся значна вышэй, чым для суседніх Украіны і Расіі і ёй быў нададзены статус «нацыянальнай катастрофы».

Чарнобыльская аварыя нанесла Беларусі каласальную шкоду. Забруджванню падвергнулася каля 20% зямельных плошчаў, прычым найбольш ураджальных зямель і амаль чвэрць ляснога фонду нашай краіны. Былі значна зменшаны памеры карыстання мінеральна-сыравіннымі і іншымі прыроднымі рэсурсамі Рэспублікі. У зоне забруджвання знаходзілася каля 340 прамысловых прадпрыемстваў, якія апынуліся ў складаных эканамічных умовах у параўнанні з іншымі рэгіёнамі Беларусі. У сувязі з масавым адсяленнем жыхароў з найбольш пацярпелых раёнаў, дзейнасць шэрагу прамысловых прадпрыемстваў і аб’ектаў сацыяльнай інфраструктуры была спынена.

Для сотняў тысяч людзей Чарнобыль стаў фізічнай, маральнай і псіхалагічнай катастрофай. Больш за 163 тыс. чалавек было пераселена з Чарнобыльскай зоны. Пагроза радыяцыі была настолькі высокая, што ўжо 27 красавіка 1986 г. была праведзена эвакуацыя г. Прыпяць. Насельніцтву Прыпяці было абвешчана пра эвакуацыю па радыё ў 12 гадзін 27 красавіка, і праз 2 гадзіны была пачата эвакуацыя. Праз дзве з паловай гадзіны пасля пачатку эвакуацыі горад Прыпяць быў пакінуты грамадзянскім насельніцтвам. У агульнай складанасці з Прыпяці і Янава было выселена каля 50 тысяч чалавек. У першыя дні пасля аварыі было эвакуіравана насельніцтва 10-кіламетровай зоны. У наступныя дні, у сувязі з новымі дадзенымі аб радыяцыйнай абстаноўцы, было эвакуіравана насельніцтва іншых населеных пунктаў 30-кіламетровай зоны. Людзям, падлеглым эвакуацыі, забаранялася браць з сабой рэчы. Многія былі эвакуіраваны ў хатняй вопратцы.

Аварыя паказала, што без дзяржаўнай праграмы ліквідацыі яе наступстваў, прыняцця адпаведнага заканадаўства, вырашыць увесь комплекс праблем немагчыма.

22 сакавіка 1989 года ЦК КПБ і Савет Міністраў БССР прынялі пастанову аб распрацоўцы дзяржаўнай праграмы пераадолення наступстваў аварыі на Чарнобыльскай АЭС, якая была створана ў ліпені 1989 года і адобрана XI сесіяй Вярхоўнага Савета БССР. На гэтай жа сесіі Рэспубліка была абвешчана зонай нацыянальнага экалагічнага бедства. На XII сесіі Вярхоўнага Савета БССР былі ўнесены змены ў назву Дзяржаўнай праграмы па ліквідацыі ў Беларускай ССР наступстваў аварыі на Чарнобыльскай АЭС на 1990-1995 гады, бо недастаткова дакладна выказвалі сутнасць праблемы, называючы яе надалей «Дзяржаўнай праграмай па пераадоленні наступстваў у Беларускай ССР катастрофы на Чарнобыльскай АЭС на 1990-1995 гады».

Вярхоўным Саветам Рэспублікі Беларусь у 1991 годзе былі прынятыя Законы «Аб сацыяльнай абароне грамадзян, якія пацярпелі ад катастрофы на Чарнобыльскай АЭС» і «Аб прававым рэжыме тэрыторый, якія падвергліся радыяктыўнаму забруджванню ў выніку катастрофы на Чарнобыльскай АЭС», а Нацыянальным сходам у 1998 годзе – Закон «Аб радыяцыйнай бяспецы насельніцтва».

Выпрацоўка і рэалізацыя дзяржаўнай палітыкі ў галіне пераадолення наступстваў чарнобыльскай катастрофы ажыццяўляецца пад кіраўніцтвам і пры непасрэдным удзеле Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь А. Р. Лукашэнкі. У Беларусі дзейнічае сістэма кантролю за рэалізацыяй Чарнобыльскага заканадаўства і дзяржаўных праграм мінімізацыі наступстваў чарнобыльскай катастрофы. Яна ўключае перыядычныя рабочыя паездкі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь, Прэм’ер-міністра, членаў урада ў забруджаныя радыёнуклідамі рэгіёны краіны і разгляд на месцы праблем сацыяльнай абароны пацярпелага насельніцтва; распрацоўку канкрэтных мерапрыемстваў па рэалізацыі даручэнняў Прэзідэнта з указаннем тэрмінаў выканання, адказных за выкананне службовых асоб, формы кантролю і іншае.

У 2000 годзе ў Беларусі была адобрана Дзяржаўная праграма па пераадоленні наступстваў катастрофы на Чарнобыльскай АЭС на 2001-2005 гады і на перыяд да 2010 года. Гэта сведчыць аб тым, што рашэнне чарнобыльскіх праблем для Беларусі будзе заставацца на агульнадзяржаўным узроўні яшчэ доўгі час.

У Нацыянальным архіве Рэспублікі Беларусь знаходзіцца на захоўванні найбуйнейшы комплекс дакументальных матэрыялаў, якія ўсебакова і глыбока характарызуюць Чарнобыльскую катастрофу. Асноўнымі фондамі, якія ўтрымліваюць інфармацыю аб аварыі на ЧАЭС з’яўляюцца наступныя: фонд Цэнтральнага камітэта Кампартыі Беларусі (Ф. 4п.), Савета Міністраў (Ф. 7), Вярхоўнага Савета (Ф. 968), Дзяржкамчарнобыля (Ф. 570), Міністэрства аховы здароўя (Ф. 46), Белдзяржгідраметэацэнтра (Ф. 1088), Штаба грамадзянскай абароны БССР (Ф. 901). Сярод найважнейшых дакументаў – пастановы, дакладныя запіскі, інфармацыі, пратаколы пасяджэнняў розных камісій, якія разглядалі чарнобыльскую праблематыку, рашэнні ўрадавай камісіі па ліквідацыі наступстваў аварыі на ЧАЭС, рашэнні аб перасяленні, аб стане здароўя і медыцынскім абслугоўванні насельніцтва, інфармацыі МЗС БССР аб удзеле міжнароднай супольнасці ў ліквідацыі наступстваў аварыі.