5 – 18 кастрычніка 2017 г. ў г. Трыесце адбыліся VIII Канферэнцыя архіваў славянскіх краін і XXVII Канферэнцыя Міжнароднага архіўнага дня

15 – 18 кастрычніка 2017 г. ў г. Трыесце (Італія) адбыліся VIII Канферэнцыя архіваў славянскіх краін, XXVII Канферэнцыя Міжнароднага архіўнага дня і ХХХІІІ Асамблея членаў Міжнароднага інстытута архівазнаўства ў Трыесце і Марыборы (IIAC). У названых мерапрыемствах прыняў удзел дырэктар БелНДІДАС А. Я. Рыбакоў.

VIII Канферэнцыя архіваў славянскіх краін адбылася 15 кастрычніка 2017 г. пад агульнай назвай «Дзяржаўныя архівы і патрабаванні сённяшняга часу». А. Я. Рыбакоў выступіў з дакладам «Камплектаванне беларускіх архіваў: сучасныя выклікі, шляхі вырашэння, перспектывы» (на беларускай мове).

Сярод актуальных праблем, якія патрабуюць вырашэння, удзельнікі канферэнцыі назвалі праблемы перадачы на пастаяннае захоўванне і забеспячэння доўгачасовай захаванасці электронных дакументаў, алічбавання папяровых дакументаў і архіўнага апісання так званых «гібрыдных архіваў», абароны персанальных дадзеных у электронным асяроддзі, арганізацыі архіўнай справы ва ўмовах абмежаванага (скарочанага) бюджэтнага фінансавання.

У працы XXVII Канферэнцыі Міжнароднага архіўнага дня, арганізаванай ІІАС і якая прайшла 16-17 кастрычніка 2017 г., прынялі ўдзел больш за 100 чалавек, якія прадстаўлялі Аўстрыю, Беларусь, Боснію і Герцагавіну, Буркіна Фасо, Вялікабрытанію, Венгрыю, В’етнам, Германію, Італію, Іспанію, Македонію, Мексіку, Аман, Польшчу, Расію, Румынію, Сербію, Славакію, Славенію, Украіну, Харватыю, Чарнагорыю, Чэхію, Швейцарыю, ПАР.

З прывітальным словам да ўдзельнікаў канферэнцыі звярнуліся дырэктар ІІАС П. П. Класінц (Славенія), генеральны дырэктар архіваў італьянскага Міністэрства культуры і турызму, прэзідэнт асамблеі членаў ІІАС Дж.Баррэра (Італія), дырэктар Восеньскай архіўнай школы ІІАС Г. Тата (Італія), дырэктар Нацыянальнага архіва Славеніі Б. Цвелфар, прэзідэнт Еўрапейскага цэнтра ў г. Марыбор «Alma Mater Europea» Л. Топлак, старшыня экспертнай групы Міжнароднага савета архіваў (МСА) па праблемах архіўных будынкаў і навакольнага асяроддзя Дж.Рыс-Люіс (Вялікабрытанія).

Рабочую праграму канферэнцыі адкрыў дырэктар ІІАС П. П. Класінц, які выступіў з дакладам «Уплыў працэсаў архіўнай апрацоўкі электронных дакументаў на навучанне архівістаў у XXI ст.». Ён звярнуў увагу на неабходнасць злучэння класічных ведаў і вопыту прафесійных архівістаў з веданнем інфармацыйных сістэм кіравання дакументамі; вырашэння пытанняў апрацоўкі электронных дакументаў, створаных у розныя перыяды з ужываннем розных тыпаў носьбітаў і камп’ютэрных праграм, што робіць іх у цяперашні час цяжкачытальнымі і калі-небудзь могуць зрабіць нечытальнымі зусім; вырашэння праблем архіўнага апісання электронных дакументаў і распрацоўкі навукова-даведачнага апарата да іх; арганізацыі цеснага супрацоўніцтва архіваў і арганізацый-фондаўтваральнікаў у пытаннях стварэння, выкарыстання і перадачы на пастаяннае захоўванне электронных дакументаў. Вырашэнне гэтых задач патрабуе ад архівістаў высокага ўзроўню кваліфікацыі, наяўнасці ў іх вышэйшай адукацыі, магістарскай і вучонай ступені.

Прадстаўленыя на канферэнцыі даклады былі прысвечаны двум асноўным тэмам: «Праца архіваў з электроннымі дакументамі» і «Навучанне архівістаў у 21 стагоддзі».

Па першай тэме было прадстаўлена 16 дакладаў. А. Я. Рыбакоў выступіў з дакладам-прэзентацыяй «Электронныя дакументы: камплектаванне, забеспячэнне доўгачасовай захаванасці і юрыдычнай значнасці» (на англійскай мове).

Аналіз прадстаўленых дакладаў паказаў, што ў цяперашні час з пункту гледжання прафесійнага архівіста рашэння патрабуе цэлы шэраг пытанняў. Перш за ўсё, ва ўмовах разнастайнасці дакументаванай лічбавай інфармацыі (адзінкавыя дакументы, якія ствараюцца ў кіраўніцкай і навукова-тэхнічнай дзейнасці, кінадакументалістыцы, на тэлебачанні; базы і банкі дадзеных; паведамленні ў сацыяльных сетках; паведамленні электроннай пошты; вэб-сайты) архівістам неабходна дакладна вызначыцца з аб’ектамі архіўнага захоўвання. Усе названыя катэгорыі аб’ектаў дакументаванай інфармацыі з’яўляюцца спецыфічнымі па сваёй лагічнай структуры і зместу, прававое рэгуляванне іх стварэння і выкарыстання неаднолькавае. Ва ўмовах непазбежнасці міграцыі дакументаў у іншыя фарматы і на іншыя носьбіты актуальнымі з’яўляюцца не толькі пытанні забеспячэння доўгачасовай захаванасці электронных дакументаў, але і пацвярджэння іх юрыдычнай значнасці, як у момант стварэння, так і пры іх далейшым захоўванні і выкарыстанні. У гэтым кантэксце архівістам неабходна вырашыць, ці павінна захоўвацца аўтэнтычнасьць электронных дакументаў пры арганізацыі іх доўгачасовага захоўвання як гэта прынята ў дачыненні да дакументаў на традыцыйных (цвёрдых) носьбітах, ці магчыма гэтага дамагчыся на практыцы.

Шэраг дакладаў выклікаў асаблівую цікавасць ва ўдзельнікаў канферэнцыі.

Ф. Х. Акуна Лламаса (Мексіка) у дакладзе «Захаванне паведамленняў электроннай пошты і інфармацыі, якая размяшчаецца ў сацыяльных сетках з выкарыстаннем інстытуцыйных акаўнтаў» паказаў наяўныя ў шэрагу выпадкаў неадпаведнасці паміж размешчанай (перададзенай) такім чынам інфармацыяй і зместам афіцыйных дакументаў, якія паслужылі яе крыніцай. Прызнаючы паведамленні электроннай пошты і пасты, якія размяшчаюцца афіцыйнымі ўстановамі ў сацыяльных сетках, у якасці патэнцыйных аб’ектаў архіўнага захоўвання, прызнаючы іх крыніцазнаўчы патэнцыял, ён звярнуў увагу на неабходнасць верыфікацыі заключанай у іх інфармацыі, захавання правоў грамадзян на атрыманне дакладнай і аб’ектыўнай інфармацыі з афіцыйных дакументаў.

Дадзены аспект неабходна ўлічваць пры вырашэнні пытанняў магчымага аднясення такога роду дакументаванай інфармацыі да катэгорыі аб’ектаў архіўнага захоўвання. У Беларусі паведамленні электроннай пошты і пасты ў сацыяльных сетках пакуль не разглядаюцца ў якасці патэнцыйных аб’ектаў для камплектавання архіваў, што ўяўляецца апраўданым, таму што размешчаная (перададзеная) такім чынам інфармацыя з’яўляецца другаснай і грунтуецца на афіцыйных дакументах дзяржаўных органаў, іншых арганізацый. Акрамя таго, неабходна ўлічваць фактар бягучай тэхнічнай аснашчанасці архіваў. У той жа час уяўляецца, што беларускім архівістам рана ці позна прыйдзецца заняцца гэтым пытаннем пры вырашэнні праблемы камплектавання архіваў з дакументамі асабістага паходжання. Агульнапрызнана, што такія дакументы могуць утрымліваць каштоўную з пункту гледжання гістарычных даследаванняў інфармацыю, аднак традыцыйныя папяровыя дакументы ў цяперашні час ужо амаль не выкарыстоўваюцца ў якасці сродку сацыяльнай камунікацыі. У гэтых умовах пытанні верыфікацыі звестак, наяўнасці ў сацыяльных сетках так званых «фэйкавых навін» павінны прымацца пад увагу.

М. В. Ларын (Расія) у дакладзе «Тэорыя і практыка архіўнага захоўвання электронных дакументаў» прадставіў комплексны аналіз праблем, звязаных з архіўных захоўваннем электронных дакументаў. Ён звярнуў увагу на адсутнасць адзінага разумення тэрміна «электронны дакумент», акцэнтаваўшы пры гэтым увагу на тым, што для кіраўнікоў дакументацыяй і архівістаў важным з’яўляецца не электронна-лічбавая форма прадстаўлення электроннага дакумента, а яго змест і метададзеныя, у тым ліку ЭЛП.

У якасці магчымых аб’ектаў архіўнага захоўвання. М. В. Ларын прапанаваў падзяліць электронныя дакументы на 4 катэгорыі: дакументы, першапачаткова створаныя ў электронным выглядзе і якія застаюцца такімі на працягу ўсяго жыццёвага цыклу, электронныя копіі дакументаў на традыцыйнай аснове, базы дадзеных (рэгістры, кадастры і да т. п.), дакументы вэб-сайтаў. Электронныя дакументы прадстаўляюцца сабой не фізічную, а лагічную структуру. Пры гэтым міграцыя электроннага дакумента ў іншы фармат прыводзіць да змены электроннага дакумента, страты часткі інфармацыі, страты яго аўтэнтычнасці (гэта значыць, прыводзіць да з’яўлення новага дакумента). Ці прымальна гэта для архівіста, для якога нязменная сутнасць дакумента заўсёды з’яўлялася пануючай? У гэтым кантэксце важным бачыцца неабходнасць вырашэння праблемы вызначэння межаў паміж архівам і іншымі інфармацыйнымі цэнтрамі. Уяўляецца, што для архівіста важна захаванне не толькі кантэнту (ўтрымання), але саміх дакументаў, што важна пры выкарыстанні іх у якасці доказа.

Відавочна, што пры пошуку аптымальных шляхоў рэалізацыі архіўных бізнес-працэсаў у дачыненні да электронных дакументаў архівісты адштурхваюцца ад традыцыйнай практыкі, якая ўжываецца ў дачыненні да дакументаў на цвёрдай (папяровай) аснове. Дадзены падыход з’яўляецца апраўданым ў дачыненні да так званых «электронных архіваў першага пакалення». У той жа час атрыманы вопыт дазволіць у перспектыве выпрацаваць кваліфікаваныя метады працы з архіўнымі электроннымі дакументамі, і перайсці да паўнавартаснага стварэння электронных архіваў дакументаў «новага пакалення». Аналагічную пункт гледжання на гэтае пытанне выказаў і. С. Алегрэза (Італія) у дакладзе «Дэматэрыялізацыя архіўных працэсаў у дачыненні да дакументаў і не толькі: праект рэарганізацыі дакументацыйнага забеспячэння Ўніверсітэта ў Удына».

Падчас дыскусіі, якая адбылася па выніках першай сесіі, калегамі з Амана было пастаўлена пытанне аб асноўным аб’екце дзейнасці архіваў. Ва ўмовах лёгкай магчымасці лічбавання архіўных дакументаў прадстаўнікамі ІТ-сектара і некаторымі архівістамі ставіцца пытанне аб пераводзе папяровых архіваў у электронную форму з адмовай ад захоўвання папяровых арыгіналаў. Большасць удзельнікаў канферэнцыі (З. Семліч-Райх, Славенія, А. Рыбакоў, Беларусь, М. Ларын, Расія і інш.) сышліся ў меркаванні, што асноўным прадметам прафесійнай дзейнасці архівістаў на сучасным этапе па-ранейшаму застаецца прыём, захаванне і выкарыстанне менавіта архіўных дакументаў, а не інфармацыі. У сувязі з гэтым аблічбоўка архіўных дакументаў не павінна суправаджацца пазбаўленнем ад іх папяровых арыгіналаў, перш за ўсё, у сілу іх здольнасці служыць доказам. У той жа час з улікам павелічэння аб’ёмаў дакументацыі і фізічнай немагчымасці захавання ўсіх каштоўных дакументаў, непазбежнасці страты аўтэнтычнасці электронных дакументаў пры іх канвертавання ў іншыя фарматы, паступлення на архіўнае захоўвання такіх спецыфічных электронных дакументаў як базы і банкі дадзеных, у перспектыве архівісты могуць сутыкнуцца з неабходнасцю вырашэння пытанняў аб захоўванні ў архівах «артэфактаў і інфармацыі» (такую кропку гледжання са спасылкай на фінскіх калег выказаў Б. Паповіч, Румынія).

Па другой тэме было прадстаўлена 24 дакладу. Змест дакладаў вар’іраваўся ад аналізу вопыту работы розных краін і ўстаноў па падрыхтоўцы кадраў прафесійных архівістаў да пастаноўкі пытанняў аб наданні архівазнаўству статусу самастойнай навукі.

Аналіз прадстаўленых дакладаў паказаў, што асноўную складанасць у сферы падрыхтоўкі кадраў уяўляюць пытанні міждысцыплінарнасці, што абумоўлена неабходнасцю забяспечваць шырокі круг узаемазвязаных, але розных па змястоўным напаўненні архіўных працэсаў. Напрыклад, задачы архіва па забеспячэнню захаванасці архіўных дакументаў патрабуюць ад архівіста ведаў у галіне хіміі і біялогіі; укараненне ў архіўнай справе электроннага дакумента і электроннага дакументазвабароту патрабуюць ад архівіста дастаткова глыбокіх ведаў у сферы кіравання дакументамі і інфармацыйнымі рэсурсамі (базамі дадзеных і інш.). Для забеспячэння доступу да архіўных дакументаў і іх выкарыстання ў навуковых і сацыяльных мэтах сучасны архівіст павінен валодаць не толькі гістарычнымі ведамі і ўмець працаваць з традыцыйнымі (пергаментнымі, папяровымі) дакументамі, ён павінен быць спецыялістам у сферы сацыяльных камунікацый, заснаваных на сучасных інфармацыйных тэхналогіях. Практычна ўсімі дакладчыкамі было адзначана, як змяніліся ў апошнія гады патрабаванні да прафесійных кампетэнцый архівіста.

У той жа час узрослыя патрабаванні да прафесійнай кампетэнцыі архівіста ўступаюць у пэўную супярэчнасць з бягучай практычнай сітуацыяй. Нягледзячы на тое, што дзейнасць архівіста накіравана на рашэнне найважнейшых сацыяльных задач, яго сацыяльны статус у грамадскай свядомасці, абумоўлены, у тым ліку, нізкім узроўнем аплаты працы, застаецца невысокім. Гэта з’яўляецца прычынай таго, што ў розных краінах значную частку работнікаў архіваў складаюць асобы, якія не маюць спецыяльнай архіўнай адукацыі. У гэтых умовах вялікае значэнне набывае арганізацыя «пазаўніверсітэцкай адукацыі» архівістаў, то бок навучальных курсаў і курсаў павышэння кваліфікацыі. У новых умовах гэта актуальна і для архівістаў з вялікім практычным стажам працы.
Пры гэтым праблемнай кропкай з’яўляецца тое, што дзейнасць у сферы падрыхтоўкі і павышэння кваліфікацыі кіраўнікоў дакументацыяй архівістаў патрабуе спецыяльнай акрэдытацыі ўстаноў, якія іх ажыццяўляюць. У выніку, па трапнай заўвазе П. Ваал-Сенекал (ПАР), часта кіраўнікоў дакументацыяй і архівістаў навучаюць акрэдытаваныя арганізацыі, выкладчыкі якіх не валодаюць дастатковымі ведамі і вопытам у сферы кіравання дакументамі і архіўнай справы, але ў той жа час тыя арганізацыі, якія маглі б даць якаснае архіўную і дакументазнаўчую адукацыю, такой акрэдытацыі не маюць. Дадзеная заўвага актуальна і для Беларусі, архіўная сістэма якой не валодае інстытуцыянальным інструментам для арганізацыі перападрыхтоўкі і павышэння кваліфікацыі архівістаў і работнікаў службаў дакументацыйнага забеспячэння кіравання.

Усе даклады, якія прагучалі на канферэнцыі, у выглядзе навуковых артыкулаў апублікаваныя ў выпуску часопіса «Atlanti» за 2017 г., дзве часткі якога перададзены ў бібліятэку БелНДІДАС.

Па заканчэнні другога працоўнага дня канферэнцыі адбылося пасяджэнне Генеральнай Асамблеі афіцыйных членаў ІІАС, якое было працягнута ў першай палове дня 19 кастрычніка. На пасяджэнні былі падведзены вынікі праведзенай навуковай канферэнцыі, вызначаны ключавыя палажэнні праектаў рэзалюцый па яе выніках. Таксама былі заслуханы справаздачы дырэктара ІІАС П. П. КласІнца і дырэктара Восеньскай архіўнай школы ІІАС Г. Тата аб дзейнасці падведамных ім структур у 2016-2017 гг. У выніку праведзенай дыскусіі былі выпрацаваны прапановы, накіраваныя на далейшае павышэнне эфектыўнасці праводзімых ІІАС мерапрыемстваў, а таксама зацверджаны абавязкі членаў ІІАС і патрабаванні да яго новых сяброў.

На пасяджэнні Генеральнай Асамблеі былі таксама вызначаны тэмы XXVIII Канферэнцыі Міжнароднага архіўнага дня, якая адбудзецца ў 2018 годзе, папярэдне сфармуляваныя наступным чынам: «Архівы недзяржаўных арганізацый і іх супрацоўніцтва з дзяржаўнымі архівамі» і «Абарона персанальных дадзеных: архіўная тэорыя і практыка».