Выстава «Мова ваеннай ілюстрацыі»
8 лютага 2024 года ў рамках штогадовага выставачнага праекта «Гісторыя і сучаснасць кніжнай графікі» Нацыянальны архіў Рэспублікі Беларусь сумесна з Нацыянальнай бібліятэкай Беларусі, Беларускім саюзам мастакоў, Беларускім Дзяржаўным музеем гісторыі Вялікай Айчыннай вайны адкрыў выставу «Мова ваеннай ілюстрацыі». Тэма выставы 2024 года прымеркавана да 80-годдзя вызвалення Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў.
У адкрыцці выставы прыняла ўдзел першы намеснік дырэктара Дэпартамента па архівах і справаводстве Міністэрства юстыцыі Рэспублікі Беларусь О.А.Ледаўская. У сваім выступленні Вольга Аляксандраўна звярнула ўвагу ўдзельнікаў мерапрыемства на ўклад дзяржаўных архіваў у захаванне памяці аб Вялікай Айчыннай вайне і рэспубліканскіх праектах «Архівы – Школе», «Юны архівіст», якія накіраваны на патрыятычнае выхаванне падрастаючага пакалення.
Акцэнт у экспазіцыі зроблены на творчае пераасэнсаванне трагічных падзей тых гадоў відавочцамі і нашчадкамі, магутнай ідэалагічнай і гістарычнай ролі партызанскай ілюстрацыі, агітацыйнай і антыфашысцкай сатырычнай графікі. Прадстаўлены мастацкія матэрыялы, каталогі, ілюстраваныя кніжныя выданні, архіўныя дакументы, музейныя прадметы, арыгінальная графіка і скульптура.
У цяжкія гады акупацыі агітацыйны плакат меў шырокае распаўсюджанне. Ён фармаваў нянавісць да лютага ворагу і падтрымліваў веру ў перамогу. Яркія агітацыйныя плакаты мабілізавалі ваенных і мірнае насельніцтва змагацца з агульнай бядой, агульнанародныя мэты дамінавалі над індывідуальнымі, але часта плакат звяртаўся да асабістай болю, страты або ў канцы вайны радасці. Сатырычны плакат паўстае на выставе арыгіналамі і рэпрадукцыямі выданняў «Раздавім фашысцкую гадзіну», «Партызанская дубінка», «Франтавое акно ТАСС» (1942-1944) – з’едлівыя карыкатуры, якія багатыя злым, прыніжальным для ворага гумарам з вершамі і прозай беларускіх аўтараў, яны дапамагалі справіцца з цяжкімі часамі і праз смех паменшыць страх, трывогу і жах людзей.
Яркай старонкай кніжнага і графічнага мастацтва перыяду вайны лічыцца партызанская ілюстрацыя. Нацыянальны архіў прадставіў на выставе арыгіналы рукапісных часопісаў партызанскіх брыгад і атрадаў, баявыя лісткі, карты баявых дзеянняў, малюнкі ў розных тэхніках (графічныя, акварэльныя), ілюстрацыі да гісторый партызанскіх брыгад. Не маючы спецыяльнай мастацкай адукацыі, фарбаў і пэндзляў, карыстаючыся, у асноўным, алоўкам, у зямлянцы або будане, яны перадалі нам на паперы летапіс партызанскіх будняў.
Франтавыя партрэты, віды разбураных паселішчаў, замалёўкі баявых дзеянняў і паўсядзённым жыцці ўяўляюць несумненную каштоўнасць у якасці знакаў часу, дакументаў гісторыі, якія данеслі да нас аб’ектыўную праўду вайны.
Кніжкі кішэннага фармату ў мяккай вокладцы, надрукаваныя на простай паперы, якія было зручна схаваць у палявую сумку, салдацкі ранец або кішэню гімнасцёркі. Сёння гэтыя кнігі-бібліяграфічная рэдкасць. Можна таксама прасачыць асаблівасць афармлення кніг для фронту і веліч беларускай і савецкай ваеннай паэзіі і прозы пасляваеннага перыяду ў кніжнай графіцы. Спалучэнне ўбачанага, перажытага і пачутага ўвасобілі творчыя саюзы пісьменнікаў і мастакоў-ілюстратараў: В.Быкаў і Я.Паплаўскі, А.Бялевіч і в.Шаранговіч, І.Шамякін і А.Кашкурэвіч, Б. Палявы і М. Жукаў і інш.
Выкананыя беларускімі аўтарамі і натхнёныя подзвігам беларускага народа творы ваеннай тэматыкі Г.Паплаўскага, А.Кашкурэвіча, В.Савіча, В.Правідохіна, Ю.Зайцава, Л.Асецкага, І. Арцімовіча, А. Шапо, С.Логвіна, С.Гумілеўскага дазваляюць убачыць старонкі гісторыі беларускага вызвалення ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў на свае вочы.
З пачуццём асабістай адказнасці за лёс сваёй Радзімы прайшлі праз вайну дзеячы мастацтва-мастакі, музыканты, скульптары, пісьменнікі. Створанае імі мабілізавала духоўныя сілы грамадства, стала магутным зброяй і эфектыўным агітацыйным сродкам у вялікай бітве супраць фашызму, выклікала ў народзе ўсплёск духоўных і фізічных сіл, ператварылася ў сэнс і змест жыцця, патрэбу выстаяць і перамагчы. Гэтая адказнасць была перададзена наступным пакаленням творчых асоб, якія побач з актуальнымі і вечнымі пошукамі сэнсаў нязменна вярталіся да захавання памяці аб найвялікшай трагедыі ХХ стагоддзя.
