Дакументальны выставачны праект Нацыянальнага архіва Рэспублікі Беларусь «Яўрэйскі Супраціў нацызму ў гады Халакоста»
18 красавіка 2023 года ў Беларускім дзяржаўным музеі гісторыі Вялікай Айчыннай вайны адбылася Цырымонія памяці ахвяр катастрофы і гераізму. Да гэтага памятнага мерапрыемства Нацыянальны архіў Рэспублікі Беларусь падрыхтаваў дакументальны выставачны праект «Яўрэйскі Супраціў нацызму ў гады Халакосту».
Галоўныя арганізатары мерапрыемства Пасольства Дзяржавы Ізраіль у Рэспубліцы Беларусь, Натыў-Ізраільскі культурны цэнтр. У мерапрыемстве прынялі ўдзел начальнік аддзела ўпраўлення міжнароднага супрацоўніцтва Міністэрства юстыцыі Рэспублікі Беларусь Дыноўская Ганна Сяргееўна, намеснік дырэктара Дэпартамента па архіва і справаводстве Міністэрства юстыцыі Рэспублікі Беларусь Цвяткоў Аляксей Яўгенавіч, дырэктар Нацыянальнага архіва Рэспублікі Беларусь Дземянюк Андрэй Канстанцінавіч.
Партызанскі рух у Беларусі ў гады Вялікай Айчыннай вайны быў шматнацыянальным па сваім складзе. Сярод тысяч грамадзян, якія ўзялі ў рукі зброю для барацьбы, былі прадстаўнікі многіх народаў, у тым ліку і габрэі. Разам з тым многія аспекты габрэйскага супраціву нацызму так пакуль і застаюцца малавывучанымі. На Беларусі амаль не было гета, дзе б не дзейнічалі падпольныя патрыятычныя групы і арганізацыі. Супраціў вязняў набывала разнастайныя формы: распаўсюджванне ўлётак, сабатаж, дыверсіі, збор разведвальнай інфармацыі, арганізацыя уцёкаў, аказанне эканамічнай, фінансавай дапамогі цэнтрам падпольнага і партызанскага руху, падрыхтоўка і сыход у партызанскія атрады, выратаванне насельнікаў гета. Яўрэі былі не толькі радавымі партызанамі, але і кіраўнікамі і арганізатарамі партызанскага руху, камандзірамі, камісарамі і начальнікамі штабоў партызанскіх брыгад, атрадаў і палкоў. Так, у Давыд-Гарадку ўжо ў ліпені 1941 г.быў утвораны партызанскі атрад пад камандаваннем Берэнштэйна, які налічвае 40 чалавек. Партызаны нападалі на нямецкія абозы, ліквідавалі масты і пераправы, узрывалі склады з боепрыпасамі, зброяй і гаручым, збіралі разведвальныя дадзеныя, парушалі лініі сувязі.
Асаблівую вядомасць атрымаў самы шматлікі Яўрэйскі партызанскі атрад на тэрыторыі акупаванай Еўропы, які дзейнічаў з чэрвеня 1942 г. на Навагрудчыне. Камандзір атрада Тувія Бельскі, ураджэнец мясцовай вёскі Станкевічы, прымаў у атрад усіх, у тым ліку і тых, хто быў не здольны ўзяць у рукі зброю, усім падаючы шанец выратавацца. Ва ўмовах вайны, калі чалавечае жыццё (тым больш габрэя) практычна нічога не каштавала, выратаванне аднаго жыцця ён ставіў вышэй знішчэння дзесяці ворагаў. Гэтая мэта адрознівала атрад Бельскага не толькі ў партызанскім руху ў Беларусі наогул, але і ў яўрэйскім супраціве ўсёй Еўропы. Усяго за гады вайны праз атрад Бельскага прайшло больш за 1 300 чалавек, з іх каля 1 200 засталіся жывыя. На дадзеную тэматыку зняты таксама фільм» праведнік ” рэжысёра Сяргея Урсуляка, выхад якога на экраны чакаецца ў бліжэйшы час. У цэнтры апавядання Лёс палітрука Мікалая Кісялёва, які ў найцяжкіх умовах выводзіць у тыл групу беларускіх габрэяў.
На выставе прадстаўлены ўнікальныя дакументы з архіўных фондаў Нацыянальнага архіва Рэспублікі Беларусь: Спіс асабовага складу атрада “Бельскага” Баранавіцкай вобласці, асабісты лісток па ўліку партызанскіх кадраў на Пячэрскага Аляксандра Аронавіча, Зорына Сямёна Натанавіча, рапарт палітрука Н.Я. Кісялёва сакратару ЦК КП(б) Беларусі п.к. Панамарэнкі аб вывадзе ў тыл ворага мірнага насельніцтва, узнагародны ліст на Кісялёва Мікалая Якаўлевіча і загад па БШПР аб узнагароджанні Кісялёва н.я. за выратаванні яўрэяў, успаміны ўдзельніцы Мінскага партыйнага падполля Майзлес Пэйсахоўны аб барацьбе групы камуністаў, якія пражывалі ў Мінскім гета, спіс работнікаў падполля Мінскага гета, якія загінулі ў барацьбе з нямецкімі акупантамі, акты аб дыверсіях, праведзеных партызанскім атрадам Бельскага, асобна дзеючага партызанскага атрада ім. М. і. Калініна Баранавіцкай вобласці, інфармацыя камандавання партызанскага атрада ім. С. Арджанікідзэ аб арганізацыі яўрэйскага партызанскага атрада М. і. Калініна Баранавіцкай вобласці, інфармацыя камандавання партызанскага атрада ім. С. Арджанікідзэ аб арганізацыі яўрэйскага партызанскага атрада Бельскага і іншыя дакументы.
