Да 110-годдзя паэта Аляксея Русецкага (1912-2000)

Аляксей Русецкі (сапр. Бурдзялёў Аляксей Сцяпанавіч, да 1949 г. падпісваўся псеўд. А. Бурдзель) нарадзіўся 4 снежня 1912 г. у мястэчку Студзянец Касцюковіцкага раёна Магілёўскай вобласці. Яго прадзед быў прыгонны, дзед – непісьменны, бацька Стэфан – вясковы грамацей, шукальнік лепшай долі, працаваў на шахтах Данбаса, загінуў на фронце ў самым пачатку Першай сусветнай вайны. Змалку і да юнацкіх год будучы паэт жыў у дзеда.

У суседзяў хлапчук
Жыў, баяўся айчыма
З непрыязнымі чорнымі,
Злымі вачыма.
Ён да дзеда ўцёк,
Гадаваў яго дзед
І надзейна-дарослым
Пусціў у свет…
(“Не страляйце мядзведзяў…”. 1997)

Пасля пачатковай школы Аляксей вучыўся ў Касцюковіцкай сямігодцы. У 1935 г. скончыў Маскоўскі зоаветэрынарны інстытут, быў камандзіраваны ва Узбекістан (тры месяцы вандраваў па кішлаках Ферганскай даліны), працаваў у ветэрынарна-бактэрыялагічных лабараторыях у Маскве (часта ездзіў па саўгасах Краснаярскага краю і Хакасіі), затым у Мінску.

З пач. 1942 г. і да заканчэння вайны А. Русецкі – на фронце. Напярэдадні вайны з Японіяй накіраваны разам з вайсковай часткай у Манголію. Праз раку Халхін-Гол, горны хрыбет Хінган прайшоў да Харбіна, Мукдэна і, нарэшце, Порт-Артура, дзе праслужыў паўтара гады.

У 1947 г. вярнуўся ў Мінск. Працаваў літкансультантам у Саюзе пісьменнікаў Беларусі, у рэдакцыях часопісаў “Беларусь” і “Полымя”.

Першыя вершы А. Русецкі апублікаваў у 1935 г. Яго першы зборнік “У заўтрашні свет” (1951) – яркая старонка біяграфіі ваеннага пакалення. Зборнікі А. Русецкага “Святло акон тваіх” (1959), “Усход і Захад” (1962), “Служба святла” (1967), “Зямля гаворыць зорам” (1971), “Позірк” (1977), “Крокі сэрца” (1980), “Хвала жыццю” (1987) змяшчаюць вершы, якія перадаюць успаміны аўтара пра вайну, уражанні паэта ад яго далёкіх паездак, а таксама пачуццёвыя вершы, прысвечаныя каханню, прыродзе, зямлі.

У белым-белым ты ў закутак мой
зайшла і ціхай госцяй пасядзела,
здалася мне чаромхаю лясной;
цяпер табою поўны ўвесь пакой,
нібы пасля густой чаромхі белай…
І мроіцца мне родны кут лясны
і ты, як госця з даўняе вясны. (1958)

Творы А. Русецкага вылучаюцца высокімі іннтэлектуальнымі вартасцямі. Шмат у паэта філасофскіх вершаў з усведамленнем экалагічных праблем і адказнасці чалавека за лёс планеты, з выразным гуманістычным пошукам і клопатам пра будучыню.

Зборнік “На зломе лёсу” (1995) набывае новае гучанне ў творчасці А. Русецкага. Акрамя прывычных тэм, паэт агучвае даўно набалелае, але не выказанае дагэтуль у вершах.

Запозна выкрываецца мана,
няўжо ж у гэтым і мая віна,
што прыляцеў з вядомага ўсім выраю
з душою і даверлівай і шчыраю?
Любіць працоўны люд, сваю зямлю
вучылі дбайна яснавокіх дзетак
і піянерскі аддаваць салют
правадырам, кіраўнікам Саветаў,
хто засядаў пад Леніна партрэтам.
(“Выкрываецца мана”. 1988)

Вершы з названага зборніка: “Не праведнікам жыў” (1987), “Хаджу спавядацца соснам” (1988), “Пахаванне ідэі” (1990), “Ваўкалакі шэрыя” (1991), “Беларусы, мы ў сваёй дзяржаве?” (1992) і інш. – змяшчаюць пачуцці расчаравання ў былых ідэалах, перасцерагаюць перад старымі падманамі, што хаваюцца пад прыгожымі ідэямі. Вельмі моцна цяпер у паэта гучаць гістарычная і патрыятычная тэмы: “Крумкач нашага лёсу” (1991), “Устань, Няміга!” (1992), “Караліна Яцына” (1992) і інш.

“На апошнім прыстанку” (2012) – зборнік, які склаў напрыканцы жыцця сам Аляксей Русецкі, але выдадзены ён быў ужо пасля смерці паэта. У кнігу ўвайшлі творы, напісаныя паэтам у апошнія гады жыцця. Паэтычныя накіды і дзённікавыя запісы, што дапоўнілі зборнік, адкрылі чытачу шчымлівыя думкі аўтара пра сябе і пра свае творы. “З дзесяці маіх паэм – тры найлепшыя па ідэйна-мастацкаму выяўленню і сугучнасці з часам іх напісання. Гэта – “Яго вялікасць”, “Маналог зямлі”, “Насланнё”. Яны адпавядаюць і маім перакананням, і поглядам на ўсё ў час іх стварэння. 06.04.2000.” Паэма “Насланнё” была ўключана аўтарам у зборнік “На апошнім прыстанку”.

Мусібыць і я загасцяваўся,
Усё хутчэй няўмольны час,
Хай сасніцца любая зямля ўся
На світанні мне апошні раз… (2000)

А. Русецкі ўзнагароджаны ордэнамі Чырвонай Зоркі і двума Айчыннай вайны ІІ ступені, медалямі, Ганаровымі граматамі Вярхоўнага Савета Беларусі; заслужаны работнік культуры Беларусі.

Беларускі дзяржаўны архіў-музей літаратуры і мастацтва захоўвае асабісты фонд Аляксея Русецкага, які змяшчае больш за 100 дакументаў, сярод якіх: рукапісы вершаў, пісьмы да А. Русецкага (І. Барашкі, І. Васілеўскага, О. Вацыеціса, У. Дубоўкі, В. Ліўземніекса і інш.), фатаграфіі паэта (індывідуальныя і ў групах з літаратарамі) і шмат фатаграфій дзеячоў беларускай і іншых культур.

У бібліятэцы БДАМЛМ захоўваюцца зборнікі А. Русецкага з дароўнымі надпісамі І. Гурскаму, С. Грахоўскаму, П. Кабзарэўскаму, Н. Гілевічу, І. Шамякіну, П. Панчанку. Пасмяротны зборнік А. Русецкага “На апошнім прыстанку” быў перададзены ў архіў-музей унучкай паэта.

1. А. Русецкі. 1962 г. БДАМЛМ. Ф. 468. Воп. 1. Адз. зах. 13. Л. 5.

2. А. Русецкі – начальнік ваенна-палявой лабараторыі. Порт-Артур. 1946 г. БДАМЛМ. Ф. 468. Воп. 1. Адз. зах. 123 Л. 2.

3. А. Русецкі (псеўд. А. Бурдзель). Уступ да паэмы “Ад імя дваццацігадовых” (з пазнакай “недрук.”). 1937 г. Аўтограф. БДАМЛМ. Ф. 468. Воп. 1. Адз. зах. 1. Л. 1.

4. А. Русецкі. Незавершаны падрадкоўнік перакладу верша А. Міцкевіча “Памятник Петра Великого”. 1939 г. Аўтограф. БДАМЛМ. Ф. 468. Воп. 1. Адз. зах. 1. Л. 10.

5. А. Русецкі. “З біяграфіі цырульніка”. [Канец 1930-х гг]. Аўтограф. БДАМЛМ. Ф. 468. Воп. 1. Адз. зах. 1. Л. 6.

6. А. Русецкі (псеўд. А. Бурдзель). Ваенныя вершы. 1944 г. Аўтограф. БДАМЛМ. Ф. 468. Воп. 1. Адз. зах. 2. Лл. 10, 11.

7. Ліст В. Віткі да А. Русецкага. 14.10.1946 г. Аўтограф. БДАМЛМ. Ф. 468. Воп. 1. Адз. зах. 9. Л. 1.

8. Ліст Ул. Дубоўкі да А. Русецкага. 05.03.1961 г. Аўтарызаваны машынапіс. БДАМЛМ. Ф. 468. Воп. 1. Адз. зах. 10. Лл. 1, 1 адв.

9. Ліст В. Гарбука да А. Русецкага. 28.12.1965 г. Аўтограф. БДАМЛМ. Ф. 468. Воп. 1. Адз. зах. 9. Лл. 2, 2 адв.

10. Абмеркаванне пяцісотага нумара час. “Полымя” (І. Пташнікаў, А. Русецкі, Л. Арабей, П. Кавалёў, А. Бачыла). Снежань 1970 г. БДАМЛМ. Ф. 468. Воп. 1. Адз. зах. 14. Л. 2.

11. Ліст В. Ліўземніекса да А. Русецкага. 15.01.1973 г. Аўтограф. БДАМЛМ. Ф. 468. Воп. 1. Адз. зах. 8. Лл. 2, 2 адв.

12. М. Танк, А. Русецкі, М. Калачынскі на Днях украінскай літаратуры. 25.05.1976 г. БДАМЛМ. Ф. 468. Воп. 1. Адз. зах. 14. Л. 3.