Рубрыка:

Маштабныя мерапрыемствы архівістаў краін СНД у г.Маскве

Апублікавана: 10 чэрвеня 2025 г.

З 3 па 6 чэрвеня 2025 г. у г.Маскве (Расійская Федэрацыя) адбыўся шэраг мерапрыемстваў з удзелам архівістаў дзяржаў – удзельніц Садружнасці Незалежных Дзяржаў.

3 чэрвеня 2025 г. адбылося ХХІ пасяджэнне Кансультатыўнага савета кіраўнікоў дзяржаўных архіўных службаў дзяржаў – удзельніц СНД.

У XXI пасяджэнні Кансультатыўнага савета прынялі ўдзел кіраўнікі і ўпаўнаважаныя работнікі дзяржаўных архіўных службаў васьмі дзяржаў: намеснік начальніка Нацыянальнага архіўнага ўпраўлення Азербайджанскай Рэспублікі Г.А.Гасанаў, намеснік дырэктара Нацыянальнага архіва Арменіі пры Міністэрстве юстыцыі Рэспублікі Арменія А.М.Сіманян, старшыня Камітэта па справах архіваў, дакументацыі і кніжнай справы Міністэрства культуры і інфармацыі Рэспублікі Казахстан Р.Алі, старшыня архіўнай службы пры Міністэрстве лічбавага развіцця Кіргізскай Рэспублікі М.А.Алыбаева, кіраўнік Федэральнага архіўнага агенцтва Расіі А.М.Арцізаў, старшыня Галоўнага архіўнага ўпраўлення пры Урадзе Рэспублікі Таджыкістан Л.Ш.Шарыфзода, генеральны дырэктар агенцтва «Узархіў» пры Міністэрстве юстыцыі Рэспублікі Узбекістан У.М.Юсупаў. Выканаўчы камітэт СНД на пасяджэнні прадстаўляў начальнік аддзела навукова-тэхнічнага супрацоўніцтва і інавацый Дэпартамента эканамічнага супрацоўніцтва Т.Т.Мансураў і кансультант гэтага аддзела М.А.Кулагіна.

Рэспубліку Беларусь на кансультатыўным савеце прадставілі дырэктар Дэпартамента па архівах і справаводству Міністэрства юстыцыі Рэспублікі Беларусь А.Л.Воінаў і дырэктар Беларускага навукова-даследчага інстытута дакументазнаўства і архіўнай справы А.Я.Рыбакоў.

На пасяджэнні было разгледжана 8 пытанняў, у тым ліку арганізацыйнага характару.

Удзельнікі пасяджэння разгледзелі пытанні «Аб мерапрыемствах архіўных устаноў па святкаванні 80-годдзя Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне», «Аб выніках падрыхтоўкі аналітычнага агляду «Аб стане і развіцці архіўнай справы ў дзяржавах – удзельніцах СНД у 2021–2023 гадах»«, «Аб дзейнасці Кансультатыўнага савета кіраўнікоў дзяржаўных архіўных службаў дзяржаў – удзельніц Садружнасці Незалежных Дзяржаў у 2019–2023 гадах», заслухалі інфармацыю аб стане архіўнай справы ў дзяржавах – удзельніцах СНД у 2024–2025 гг., аб рабоце базавай арганізацыі па перападрыхтоўцы і павышэнні кваліфікацыі кадраў па архівазнаўстве, дакументазнаўстве і дакументацыйным забеспячэнні кіравання дзяржаў – удзельніц СНД.

О.Л.Воінавым былі прадстаўлены даклады-прэзентацыі «Аб рабоце архіўнай галіны Рэспублікі Беларусь у 2024 годзе і першым квартале 2025 г.» і «Аб мерапрыемствах архіўных устаноў Рэспублікі Беларусь па святкаванні 80-годдзя Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне».

У першым дакладзе акцэнт быў зроблены на выкананні паказчыкаў падпраграмы «Архівы Беларусі» Дзяржаўнай праграмы «Культура Беларусі на 2021–2025 гады». Значную цікавасць удзельнікаў пасяджэння выклікалі мерапрыемствы, накіраваныя на ўмацаванне матэрыяльна-тэхнічнай базы архіўных устаноў Беларусі (узвядзенне новых будынкаў архіваў, рэканструкцыя і капітальны рамонт архівасховішчаў, набыццё і мадэрнізацыя спецыялізаванага архіўнага абсталявання). Увагу ўдзельнікаў прыцягнулі таксама разнастайныя формы правядзення беларускімі архівістамі мерапрыемстваў культурна-асветніцкага характару, у тым ліку па выхаванні дзяцей і моладзі (акцыі «Архівы-школе», агляды-конкурсы мастацкай самадзейнасці, віктарыны, конкурсы творчых дзіцячых работ, дэманстрацыя архіўных відэафільмаў у кінатэатрах і інш.), падрыхтоўка тэматычных відэаролікаў з прымяненнем тэхналогій штучнага інтэлекту.

У другім дакладзе ўвазе калег былі прадстаўлены як ужо рэалізаваныя, так і найбольш значныя праекты, што працягваюцца, якія адлюстроўваюць ключавыя падзеі Вялікай Айчыннай вайны і партызанскага руху на тэрыторыі Беларусі. Асаблівую цікавасць удзельнікаў Кансультатыўнага савета выклікалі Сумесныя выданні ў рамках праекта «Бібліятэка Саюзнай дзяржавы» («Аперацыя «Баграціён». Партызаны беларускай зямлі..»., «Скрозь попел… Дарога да мая 1945 г». і»Маршалы і генералы Перамогі»), а таксама праекты, сумесныя з расійскімі («Сыны Башкартастана ў баях за Беларусь») і казахстанскімі калегамі («Пародненыя вайной і цаліной»). Не меншую ўвагу прыцягнула і дзейнасць беларускіх архівістаў па стварэнні дакументальных фільмаў, прысвечаных гісторыі Вялікай Айчыннай вайны («Вызваленне», «Партызанская рэспубліка», «Аперацыя «Баграціён»«, «Вызваленне і адраджэнне беларускай сталіцы» і інш.).

Аналіз прадстаўленых на пасяджэнні Кансультатыўнага савета дакладаў і праведзенага абмеркавання дазваляе зрабіць наступныя высновы аб асноўных тэндэнцыях і праблемах развіцця архіўнай справы ў дзяржавах – удзельніцах СНД:

– найважнейшай задачай архіўных службаў застаецца ўмацаванне матэрыяльна-тэхнічнай базы архіўных устаноў, у тым ліку ўзвядзення і рэканструкцыя будынкаў і памяшканняў пад архівасховішча, набыццё спецыялізаванага архіўнага абсталявання. Рашэнне гэтай задачы ў розных краінах ідзе з рознай ступенню інтэнсіўнасці. Напрыклад, у Казахстане на аснове распрацаванай тыпавой праектна-каштарыснай дакументацыі пабудаваны і ўведзены ў эксплуатацыю 4 будынкі раённых архіваў; у Кыргызстане ўведзены ў эксплуатацыю шэраг будынкаў тэрытарыяльных архіваў, у 2025 годзе плануецца адкрыццё 6-павярховага архіўнага комплексу г.Бішкеку; у Расіі ўведзены ў эксплуатацыю архіўны комплекс філіяла Дзяржаўнага архіва Расійскай Федэрацыі ў г.Обнінску (Калужская вобласць), які будзе таксама выконваць функцыі цэнтра захоўвання электронных дакументаў (далей – ЦЗЭД); ва Узбекістане новыя плошчы для камплектавання атрымалі 70 дзяржаўных архіўных устаноў. Нягледзячы на меры, якія прымаюцца, недахоп архіўных плошчаў па-ранейшаму застаецца істотнай праблемай у большасці краін;

– актуальнай задачай архіўных службаў з’яўляецца ўдасканаленне сістэмы архіўных органаў і дзяржаўных архіўных устаноў. Так, у Арменіі падрыхтаваны праект пастановы ўрада аб аб’яднанні архіва кінафотадакументаў з архівам кіно; у Расіі пасля ўводу ў эксплуатацыю новага корпуса Расійскага дзяржаўнага архіва кінафотафонадакументаў аб’яднаны архівы кінафотадакументаў і фонадакументаў; аптымізацыя муніцыпальных архіўных устаноў праводзілася ў Арменіі і Казахстане, аналагічныя пераўтварэнні плануецца правесці ў Расіі ў сувязі з прыняццем новага закона аб мясцовым кіраванні і самакіраванні, згодна з якім ліквідуюцца сельскія і пасялковыя саветы;

– важным фактарам, які вызначае дзейнасць архіўных службаў на сучасным этапе, з’яўляецца ўкараненне лічбавізацыі ў Дзяржаўнае кіраванне, іншыя сферы грамадскага жыцця. Для архіўных службаў актуальнай з’яўляецца распрацоўка адзіных інфармацыйных сістэм, якія забяспечваюць прыём, захоўванне і выкарыстанне электронных дакументаў, інтэграцыя інфармацыйных сістэм, у якіх ствараюцца дакументы, з інфармацыйнымі сістэмамі архіўнага захоўвання дакументаў. Напрыклад, у Казахстане падрыхтаваны праект закона аб стварэнні новага лічбавага архіва для захоўвання розных відаў дакументацыі; распрацоўка ведамаснай сістэмы архіўнага захоўвання дакументаў вядзецца ў Кыргызстане; у Расіі распрацавана сістэма аддаленага доступу да архіўных дакументаў, пры гэтым доступ да навукова-даведачнага апарату прадастаўляецца бясплатна, доступ да дакументаў, у тым ліку якія змяшчаюць генеалагічную інфармацыю, – на платнай аснове (250 рублёў у дзень, 90 рублёў у гадзіну); выключэнне складаюць дакументы па гісторыі Вялікай Айчыннай вайны, іншыя грамадсказначныя дакументы, аддалены доступ да якіх прадастаўляецца бязвыплатна;

– актуальнай з’яўляецца распрацоўка і ўдасканаленне нарматыўнай прававой базы ў сферы архіўнай справы і справаводства, у тым ліку ў частцы ўкаранення электроннага дакументазвароту і архіўнага захоўвання электронных дакументаў. Так, у Азербайджане распрацаваны новыя правілы прыёму на пастаяннае захоўванне электронных дакументаў, іх уліку і выкарыстання; у Кыргызстане распрацаваны пералік дакументаў, якія дапускаецца ствараць у электронным выглядзе без дубліравання на папяровым носьбіце; у Расіі кіраўнік Расархіва атрымаў права прастаўлення на архіўных дакументах грыфа «Для службовага карыстання», а таксама яго зняцця, у сувязі з чым быў распрацаваны і зацверджаны пералік інфармацыі абмежаванага распаўсюджвання;

– важным з’яўляецца павышэнне ўзроўню заработнай платы і ў цэлым сацыяльнай абароненасці архіўных работнікаў. Акрамя Рэспублікі Беларусь, рост заробкаў архівістаў адзначаецца ў Азербайджане і Узбекістане (рашэннем урада да 90% пазабюджэтных сродкаў дазволена накіроўваць на аплату працы архівістаў); у Казахстане Міністэрствам культуры і інфармацыі для архівістаў выдзяляецца 200 арэндных кватэр з правам наступнай прыватызацыі.

Па ўсіх пытаннях парадку пасяджэння Кансультатыўным саветам былі прыняты адпаведныя рашэнні.

Згодна з пунктам 3 кіраўніка IV Палажэння аб Кансультатыўным савеце старшынёй Кансультатыўнага савета на чарговы перыяд абраны дырэктар Дэпартамента па архівах і справаводству Міністэрства юстыцыі Рэспублікі Беларусь А.Л.Воінаў.

Месцам правядзення чарговага пасяджэння Кансультатыўнага савета вызначаны г.Мінск (Рэспубліка Беларусь). Прыкладны час правядзення пасяджэння – верасень 2026 года.

4 чэрвеня 2025 г. удзельнікі пасяджэння Кансультатыўнага савета азнаёміліся з сучаснымі тэхналагічнымі рашэннямі, выкарыстанымі пры будаўніцтве архіўнага комплексу «Масархіў» галоўнага архіўнага ўпраўлення г.Масквы ў паселішчы Воранаўскае (Новая Масква) і архіўнага комплексу філіяла Дзяржаўнага архіва Расійскай Федэрацыі ў г.Обнінску (Калужская вобласць).

Пяціпавярховы архіўны комплекс «Масархіў» плошчай каля 70 тысяч квадратных метраў і магутнасцю да 100 мільёнаў адзінак захоўвання з’яўляецца найбуйнейшым у Расіі дзяржаўным рабатызаваным архівам з інтэлектуальным кіраваннем (адкрыты ў ліпені 2023 года). Рабатызаванае архівасховішча займае 56 тысяч квадратных метраў – 80% плошчы ўсяго комплексу. Архівасховішча складаецца з 14 рабатызаваных модуляў, у кожным з якіх 38 тысяч стандартных палет для групавога захоўвання дзевяці корабаў. Перасоўванне палеты ў міжстэлажным канале забяспечвае кран-штабелер. Выбар кораба на палеце, яго пагрузку на каробачны канвеер і назад ажыццяўляе робат-маніпулятар. Каробачны канвеер дастаўляе кораб да спіральнага канвеера і забірае з яго. Апошні забяспечвае перасоўванне корабаў з дакументамі па паверхах. Прымяненне рабатызаванай сістэмы дазваляе выключыць фізічны ўдзел чалавека ў дастаўцы і выдачы спраў. Для максімальнай захаванасці матэрыялаў у сховішчы падтрымліваецца штучны мікраклімат з паніжаным утрыманнем кіслароду.

Будаўніцтва комплексу дазволіць перамясціць у яго з велізарнай колькасці памяшканняў устаноў адукацыі, аховы здароўя, дзяржаўных устаноў сацыяльнай абароны вялікі аб’ём архіўных дакументаў часовага захоўвання (у цяперашні час загружанасць сховішчаў складае 15%). Комплекс можа апрацоўваць звыш 2 тысяч зваротаў грамадзян і арганізацый у дзень або 300 запытаў у гадзіну.

Фінансаванне праекта ажыццяўлялася за кошт адраснай інвестыцыйнай праграмы Масквы.

Комплекс будынкаў Дзяржаўнага архіва Расійскай Федэрацыі (ДАРФ) у Обнінску ўяўляе сабой сучаснае сховішча гістарычных дакументаў. Яго агульная плошча складае больш за 55 тысяч квадратных метраў, а ёмістасць сховішча – 12 мільёнаў спраў у папяровым фармаце і больш за 80 петабайт у электронным. У комплексе выкарыстоўваюцца сучасныя тэхналогіі, у прыватнасці, ужываецца тэхналогія аўтаматычнай дастаўкі дакументаў са сховішчаў у чытальную залу архіва з дапамогай прымянення сістэмы QR-кодаў.

Комплекс дазваляе праводзіць поўны цыкл работ з паступаючымі дакументамі, у ім маюцца лабараторыі, дзе дакументы будуць праходзіць акліматызацыю, дэзінфекцыю, а пры неабходнасці і рэстаўрацыю. Зададзеныя тэмпература, вільготнасць і паніжанае ўтрыманне кіслароду забяспечваюць пажарную бяспеку памяшканняў.

Комплекс будзе выконваць таксама функцыі цэнтра захоўвання электронных дакументаў (як першапачаткова створаных у электронным выглядзе, так і лічбавых копій архіўных дакументаў на традыцыйных носьбітах). Пры праектаванні і будаўніцтве комплексу расійскія архівісты адмовіліся ад ідэі стварэння адзінага цэнтра апрацоўкі даных. Захоўванне дакументаў плануецца ажыццяўляць на аптычных дысках з выкарыстаннем для запісу тэхналогіі Blu-ray. Захоўванне дыскаў будзе ажыццяўляцца на размешчаных адасоблена асноўным і рэзервовым серверах, а таксама дубліравацца ў схаваным серверным сховішчы.

У цяперашні час архіўны комплекс знаходзіцца ў працэсе праходжання дзяржаўнай экспертызы для прыёму ў эксплуатацыю.

5–6 чэрвеня 2025 г. адбылася Міжнародная навукова-практычная канферэнцыя «Рэальнае віртуальнае: дакументальная спадчына ў лічбавую эпоху».

Канферэнцыя была арганізавана Федэральным архіўным агенцтвам Расіі і Усерасійскім навукова-даследчым інстытутам дакументазнаўства і архіўнай справы (далей – ВНДІДАС) пры падтрымцы Міждзяржаўнага фонду гуманітарнага супрацоўніцтва дзяржаў – удзельніц Садружнасці Незалежных Дзяржаў. У рабоце канферэнцыі прынялі ўдзел прадстаўнікі Азербайджана, Арменіі, Беларусі, Казахстана, Кітая, Кыргызстана, Расіі, Сербіі, Таджыкістана, Турцыі, Узбекістана.

Усяго на канферэнцыі было прадстаўлена больш за 80 дакладаў. На пленарным пасяджэнні ад Рэспублікі Беларусь даклад-прэзентацыю «Нарматыўна-прававое рэгуляванне стварэння, звароту і захоўвання дакументаў у электронным выглядзе: стан, праблемы, перспектывы ўдасканалення» прадставіў дырэктар БелНДІДАС А.Я.Рыбакоў.

У рамках работы секцый з дакладамі выступілі малодшы навуковы супрацоўнік аддзела дакументазнаўства БелНДІДАС А.А.Недашкоўская («Захаванне электронных дакументаў Нацыянальнага архіўнага фонду Рэспублікі Беларусь: актуальныя напрамкі дакументазнаўчых і архівазнаўчых даследаванняў»), загадчык аддзела аўтаматызаваных архіўных тэхналогій Нацыянальнага архіва Рэспублікі Беларусь М.М.Жылінская («Культура памяці ва ўмовах лічбавай трансфармацыі: Стварэнне і выкарыстанне лічбавых копій дакументаў па гісторыі Вялікай Айчыннай вайны (вопыт Нацыянальнага архіва Рэспублікі Беларусь па стварэнні і напаўненні інтэрнэт-партала «Партызаны Беларусі»), стажор малодшага навуковага супрацоўніка аддзела архівазнаўства БелНДІДАС В.Б.Гук («Праблемы вызначэння арыгінальнасці і капійнасці кіна-, фота-, фона-, відэадакументаў на электронных носьбітах»). Маладыя супрацоўнікі БелНДІДАС і Нацыянальнага архіва Рэспублікі Беларусь, якія ўдзельнічалі ў канферэнцыі пры фінансавай падтрымцы Міждзяржаўнага фонду гуманітарнага супрацоўніцтва дзяржаў – удзельніц СНД, таксама змаглі прыняць удзел у серыі майстар-класаў, праведзеных вядучымі экспертамі па рэстаўрацыі, аблічбоўцы і экспанаванні дакументаў, укараненні штучнага інтэлекту ў дзейнасць архіваў, бібліятэк, музеяў.

Па выніках канферэнцыі можна зрабіць выснову, што праблемы, якія патрабуюць вырашэння ў справе захавання дакументальнай спадчыны ў лічбавую эпоху, падобныя для архіўных службаў усіх дзяржаў. Рашэння патрабуюць праблемы, звязаныя са спецыфікай камплектавання архіваў электроннымі дакументамі, распрацоўкі і ўдасканалення адпаведных інфармацыйных сістэм, аблічбоўвання дакументальнай спадчыны і прадастаўлення да яго аддаленага доступу з дапамогай сучасных інфармацыйна-камунікацыйных тэхналогій, забеспячэння захаванасці электронных дакументаў і лічбавых копій архіўных і бібліятэчных матэрыялаў, нарматыўна-прававога і метадычнага забеспячэння гэтай дзейнасці, рэстаўрацыі і кансервацыі ўнікальных і асабліва каштоўных дакументаў на традыцыйных носьбітах.

Усе мерапрыемствы былі арганізаваны і праведзены на высокім узроўні.

1. ХХІ пасяджэнне Кансультатыўнага савета кіраўнікоў дзяржаўных архіўных службаў дзяржаў – удзельніц СНД

2. Будынак архіўнага комплексу «Масархіў» у паселішчы Воранаўскае (Новая Масква)

3. Рабатызаваная сістэма дастаўкі і выдачы спраў у архіўным комплексе «Масархіў»

4. Рабатызаваная сістэма дастаўкі і выдачы спраў у архіўным комплексе «Масархіў»

5. Дырэктар ДАРФ Л.А.Рагавая знаёміць удзельнікаў пасяджэння Кансультатыўнага савета з комплексам будынкаў ДАРФ у Обнінску

6. Дырэктар Дэпартамента А.Л.Воінаў абмяркоўвае тэхналогію аўтаматычнай дастаўкі дакументаў з ужываннем сістэмы QR-кодаў

7. Дырэктар Дэпартамента А.Л.Воінаў знаёміцца з усталяванай у лабараторыі ДАРФ СОМ-сістэмай

8. Дырэктар Дэпартамента А.Л.Воінаў знаёміцца з сістэмай захоўвання дакументаў на аптычных дысках (тэхналогія Blu-ray).

9. Агульнае фота ўдзельнікаў Кансультатыўнага савета ў памяшканні ДАРФ у Обнінску

10. Падчас працы Міжнароднай навукова-практычнай канферэнцыі «Рэальнае віртуальнае: дакументальная спадчына ў лічбавую эпоху»

11. Дырэктар БелНДІДАС А.Я.Рыбакоў выступае з дакладам на пленарным пасяджэнні канферэнцыі

12. Дырэктары БелНДІДАС А.Я.Рыбакоў, УНДІДАС П.А.Кюнг і навукова-тэхнічнага інстытута архівазнаўства КНР Ван Шаньбай на канферэнцыі