«Гэта не павінна паўтарыцца»: вайна і лёс воіна

Напярэдадні 9 мая і святкавання 80-годдзя вызвалення Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў мы з удзячнасцю ўспамінаем тых, хто здабываў Перамогу.

Сімвалічны, поўны глыбокага сэнсу здымак Міхаіла Пятровіча Ананьіна «Пракляцце вайне» (Другая назва – «Гэта не павінна паўтарыцца») (фота 1) у 60-я гады ХХ стагоддзя абыйшоў многія выданні, быў адзначаны дыпломам першай ступені на Усесаюзнай мастацкай фотавыставе, а на міжнароднай выставе «Interpress Photo» у 1962 годзе ў Будапешце ўдастоены бронзавага медаля. Чаму ён выклікаў такую ўвагу і цікавасць? Справа ў тым, што якраз у гэтыя гады дзякуючы пошукам рускага пісьменніка Сяргея Смірнова стала вядома пра подзвіг абаронцаў Брэсцкай крэпасці. Калі ў 1961 годзе адзначалася 20-годдзе гераічнай абароны крэпасці, фотакарэспандэнт Беларускага тэлеграфнага агенцтва Міхаіл Пятровіч Ананьін (1912-1991) зрабіў здымак, поўны глыбокага сэнсу, які прымушае гледача перажыць сапраўднае душэўнае хваляванне. Ён сфатаграфаваў групу былых абаронцаў крэпасці, аднапалчан са 125-га стралковага палка на тым самым месцы, дзе яны змагаліся ў 1941 годзе. На першым плане чалавек, прыгнечаны цяжкімі ўспамінамі, які зноў перажывае тыя страшныя дні. Гэта былы сяржант, а пасля доктар біялагічных навук Уладзімір Іванавіч Фурсаў.

Пра гэты здымак нагадваюць матэрыялы з фонду Беларускага дзяржаўнага архіва-музея літаратуры і мастацтва, якія належаць пісьменніку Эдуарду Мартынавічу Скобелеву (1935-2017). Ён пісаў не толькі мастацкія, але і публіцыстычныя творы. Як можна зразумець па матэрыялах фонду, пісьменніка зацікавіла асоба фотажурналіста. Яго жыццёвы шлях быў надзвычай пакручасты, багаты падзеямі.

Вось што пісаў пра яго Сяргей Смірноў у другим выданні сваёй кнігі «Брэсцкая крэпасць»: «Яшчэ да пачатку Вялікай Айчыннай вайны Міхаіл Пятровіч Ананьін быў фотакарэспандэнтам «Камсамольскай праўды». З самага яе пачатку – ваенны карэспандэнт на Заходнім фронце. У кастрычніку 41-га пад Вязьмай быў паранены. У рэдакцыі палічылі, што ён загінуў, адправілі родным «пахаронку». Але Ананьін выжыў. Патрапіў у лагер для ваеннапалонных. Паспрабаваў уцячы. Сам Міхась Пятровіч бегчы не мог – таварышы вынеслі яго на плашч-палатцы. Пры спробе прарыву каля Гжацка (цяпер г. Гагарын) ён зноў трапляе ў рукі ворага і аказваецца ў мінскім канцлагеры. Але Ананьіну ўдалося ўцячы. У лагеры таварышы далі яму надзейны адрас для сувязі з мінскімі падпольшчыкамі. Ацаніўшы выдатныя арганізатарскія здольнасці і смеласць, яму даверылі кіраўніцтва групай. Міхаіл Пятровіч, прайшоўшы найцяжэйшыя выпрабаванні, здолеў захаваць журналісцкае пасведчанне і партыйны білет (зашыў у пас штаноў), што ў тых умовах было сапраўдным подзвігам. Падпольная група Ананьіна была звязана з партызанскім атрадам імя Варашылава, забяспечвала партызан адзеннем, абуткам, зброяй, боепрыпасамі, медыкаментамі, харчаваннем. Увесну 1943 года Міхась Ананьін вяртаецца ў атрад, прызначаецца палітруком роты і парторгам атрада імя Варашылава. І тут ён не толькі адважна ваюе (фота 2), удзельнічае ў буйных баявых аперацыях, знішчае ворага са снайперскай вінтоўкі, але і застаецца журналістам – арганізуе выпуск брыгаднага часопіса «Народный мститель», які цяпер захоўваецца ў Мінскам музеі Вялікай Айчыннай вайны. Улетку 1943 года Міхась Пятровіч пасылае вестку на «Вялікую зямлю» у рэдакцыю «Камсамольскай праўды». І 8 жніўня з рэдакцыі ў Свярдлоўск была адпраўлена тэлеграма: «Віншуем, ваш муж жывы». Нястомны фотарэпарцёр пабываў са сваёй камерай у многіх кутках СССР, такіх як Урал, Сярэдняя Азія, Казахстан, Украіна і, вядома, Беларусь і Мінск, якая стала яго домам. Міхаіл Пятровіч Ананьін шмат працаваў. Выдавецтвам «Беларусь» былі выпушчаны кнігі з фатаграфіямі Ананьіна: «Хатынь», «Брэсцкая крэпасць», «Белавежская пушча», «У імя жыцця», манаграфія «У аб’ектыве жыццё» і многія іншыя».

Не дзіва, што біяграфія рэпарцёра зацікавіла Эдуарда Мартынавіча Скобелева. Ён пачаў збіраць матэрыялы пра гэтага чалавека, лёс якога быў так цесна звязаны з Беларуссю. Сярод іх фотаздымкі, нарысы, фотакопіі дыпломаў, ганаровых грамат. Скобелеў адшукаў таксама дакументы падпольнай групы, якой кіраваў Ананьін. З гэтых матэрыялаў магла атрымацца выдатная кніга. На жаль, напісаць яе Эдуард Мартынавіч не паспеў. А здымак сваёй назвай і зместам і сёння нагадвае нам, што не павінна паўтарыцца вайна.

Кіраўніцтва Беларускага дзяржаўнага архіва-музея літаратуры і мастацтва сардэчна віншуе супрацоўнікаў і ўсіх, хто карыстаецца яго фондамі, са святам Перамогі і жадае здароў’я, плёну ў працы, поспехаў і добрага настрою!

Фота 1. – Фота Міхаіла Ананьіна «Пракляцце вайне» («Гэта не павінна паўтарыцца»)

Фота 2. – Міхаіл Ананьін. Фота ваеннай пары