Галоўная / Рэспубліканскія архіўныя ўстановы / Дзяржаўная ўстанова «Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі» / Выставы / Да 70-годдзя НАРБ / 1938 г. - 1943 г.

Здабытак Рэспублікі: да 70 - годдзя Нацыянальнага гістарычнага архіва Беларусі

1938 – 1943 гг.

Дата адукацыі архіва 5 ліпеня 1938 г., але яго гісторыя пачалася ў 1919 г., як архивохранилище Магілёўскага архіўнага бюро.

У 1924 г. архивохранилище было рэарганізавана ў акруговы архіў. У 1927 г. створаны Магілёўскі гістарычны архіў, ператвораны ў 1930 г. ў аддзяленне Цэнтральнага архіўнага ўпраўлення БССР, пры якім створаны гістарычны архіў. Згодна з заключэннем Центрархива БССР ад 6 сакавіка 1929. «па паўнаце складу і колькасці архіўных фондаў, якія захоўваюцца ў ім, Магілёўскі гістарычны архіў з’яўляецца адным з самых лепшых і багатых дзяржаўных архіваў БССР».

5 ліпеня 1938 г. у адпаведнасці з Пастановай Прэзідыума ЦВК БССР Магілёўскі гістарычны архіў рэарганізаваны ў Цэнтральны гістарычны архіў, з 1943 г. Цэнтральны дзяржаўны гістарычны архіў БССР. З гэтага часу і вядзе архіў сваю гісторыю.

Калі весці рахунак з самага ранняга дакумента, які датуецца 1391 годам, то архіва 617 гадоў. Калі з адукаванага Нясвіжскага архіва князёў Радзівілаў (1551 г.) – 457 гадоў, калі з 1862 года з дня адукацыі Віцебскага архіва старажытных актавых кніг – 146 гадоў.

Неабходна адзначыць, што дакументы гістарычнага архіва захоўваліся таксама ў Віцебскім і Мінскім гістарычных архівах, затым у абласных архівах, архіве Акадэміі навук БССР. Вялікая заслуга ў іх захаванасці ва ўмовах вайны, голаду і разрухі належыць гісторыкам архівістам Дзмітрыю Іванавічу Жылуновічу (Цішкі Гартнага), Уладзіміру Іванавічу Пічэта, Дзмітрыю Іванавічу Даўгяла, Міхаілу Викентьевичу Мялешку і іншым. Документы в одном из помещений архива в г.Могилеве. 1936 г.У верасні 1938 г. архіў у ліку іншых архіўных устаноў быў перададзены ў вядзенне НКВД БССР6, што прывяло да негатыўных наступстваў, неабгрунтаванага абмежавання доступу да дакументаў, і як следства гэтага, адрыву ад навукова-даследчых устаноў.

Архіў размяшчаўся ў трох памяшканнях (былыя Бернардынскі касцёл, архірэйскі дом, брацкі манастыр у г. Магілёве). Гэта былі прыстасаваныя памяшканні з пячным ацяпленнем, часткова абсталяваныя электрычным асвятленнем, вадаправодам.
У 1938 г. у Магілёўскім гістарычным архіве працавала 12 чалавек, у тым ліку 5 складаліся ў штаце архіва (дырэктар архіва Э. М. Баренбаум, навуковы работнік Р. Л. Слабодина, старэйшы архіўна-тэхнічны работнік А. І. Филишенко, архіўна-тэхнічныя работнікі І. Г. Секацкий, А. М. Авсеевич), і 7 няштатных архіўна-тэхнічных работнікаў. Комната для разборки архивных фондов в здании архива в г.Могилеве. 1930-е гг.

У мэтах паскарэння архіўна-тэхнічнай апрацоўкі дакументаў, аптымізацыі іх выкарыстання, а таксама для замацавання за архіўнай службай кваліфікаваных кадраў Цэнтральнае архіўнае ўпраўленне БССР павялічыла штаты архіва на 2 чалавекі і распачало меры для ўвядзення ў штатны расклад пазаштатных работнікаў. Згодна з каштарысе выдаткаў на 1938 год меркавалася набыць 1000 каробак для захоўвання архіўных матэрыялаў, 10 000 вокладак для рамонту архіўных спраў, ажыццявіць пераплёт 200 вопісаў.

У даваенны перыяд былі сфарміраваны асноўныя напрамкі выкарыстання дакументаў у навуковых і практычных мэтах не толькі па дакументах Магілёўскага гістарычнага архіва, але і дакументах дарэвалюцыйнага перыяду, якія захоўваюцца ў іншых архівах рэспублікі. Упершыню ў дзяржаўным маштабе сталі прадпрымацца крокі па абнародавання дакументаў па гісторыі Беларусі ХVІ-ХІХ стст. З выкарыстаннем дакументаў архіва, Інстытутам беларускай культуры, Археаграфічнай камісіяй быў падрыхтаваны і выдадзены зборнік «Беларускі архіў». ХV-ХІХ стст. тт. 1-3 (Мн., 1927-1930) і Інстытутам гісторыі Акадэміі навук БССР зборнік “Дакументы і матэрыялы па гісторыі Беларусі “.1772-1963. тт. 1,2 (Мн.,1936, 1940). Архіў працаваў і над выкананнем запытаў устаноў i заяў грамадзян.

Да 1941г. у ЦГИА змянілася штатны расклад. Перад пачаткам Вялікай Айчыннай вайны было засяроджана 1560 фондаў у аб’ёме больш за 382 тыс. спраў.

У гады вайны вялікая частка дакументаў і навукова-даведачны апарат да іх загінулі, частка дакументаў вывезена ў Рыгу і Германію, маёмасць архіва знішчана і разрабавана.

У лістападзе 1943 г. яшчэ да вызвалення Магілёва Пастановай Савета народных камісараў БССР ЦГИА БССР была зацверджана структура ў колькасці 32 штатных адзінак.

Галубовіч А. К., Л. М. Лисова